Οι τερμίτες (Isoptera) είναι οι σοβαρότεροι εχθροί του ξύλου στις αγροτικές και κατοικημένες περιοχές. Είναι μικρόσωμα (3 – 20 mm), κοινωνικά έντομα, ζουν σε μεγάλες, οργανωμένες κοινωνίες και χρησιμοποιούν ως τροφή το ξύλο και άλλα κυτταρινούχα υλικά. Προσβάλλουν και καταστρέφουν ξύλα, βιβλία, χαρτί, υφάσματα, ενώ δεν προσβάλλουν ζωντανά δέντρα και θεωρούνται απειλή για παλιά ιστορικά κτίρια, βιβλιοθήκες και αρχεία. Επίσης, καταστρέφουν ξυλεία σε χρήση όπως στύλους, πασσάλους, ξύλινα σπίτια ή μέρη τους. Περίπου 200 είδη ξύλου, όπως πεύκο και έλατο, είναι ανθεκτικά στους τερμίτες λόγω των ουσιών που περιέχουν που δρουν τοξικά στο στόμαχο του εντόμου ή είναι απωθητικά τροφής κ.α. Χαρακτηρίζονται ως ‘’λευκά μυρμήγκια’’ παρόλο που έχουν διαφορετική σωματική δομή. Η ομοιότητα που παρουσιάζουν με αυτά είναι πως και τα δύο είδη ζουν σε μεγάλες κοινωνίες με πολλές ομοιότητες στην κοινωνική τους οργάνωση.

Αποικία και κάστες

Οι τερμίτες ζουν σε συνεργατικές ανάμικτες ομάδες γνώστες ως αποικίες όπου οι εργασίες κατανέμονται μεταξύ εξειδικευμένων μελών τους. Κάθε κοινωνία έχει διαφορετικές οσμές οι οποίες διευκολύνουν τα μέλη της να αναγνωρίζουν τους συντρόφους τους και να διατηρούν αποστάσεις από τα μέλη άλλων αποικιών. Εκτός από 3 βασικές κάστες τερμιτών, αναπαραγωγικά, εργάτες και οπλίτες, υπάρχουν φυσικά σε μια αποικία τα αυγά και τα ατελή έντομα, τα όποια αναπτύσσονται για να δώσουν τους παραπάνω τρεις τύπους.

Αναπαραγωγικά

Είναι τα άτομα που παράγουν όλους τους απογόνους μιας αποικίας τερμιτών και παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην εξάπλωση και την ίδρυση νέων αποικιών. Διακρίνονται σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα αναπαραγωγικά άτομα.

Πρωτεύοντα αναπαραγωγικά

Σε κάποια περίοδό τους (συνήθως αργά το καλοκαίρι ή την άνοιξη), στις ώριμες αποικίες παράγονται μεγάλοι αριθμοί ατόμων με επιμήκεις πτερυγικές θήκες, τα οποία μεταμορφώνονται σε πτερωτά, σεξουαλικώς ώριμα άρρενα και θήλεα, που λέγονται και σμηνουργοί.

Η σμηνουργία συνήθως συμπίπτει με περιόδους βροχοπτώσεων. Στις τροπικές χώρες συμβαίνει κατά τις θερμές νύχτες, ενώ στις εύκρατες τα περισσότερα είδη σμηνουργούν κατά την ημέρα. Κατά κανόνα οι τερμίτες αποφεύγουν το φως αλλά κατά την σμηνουργία η συμπεριφορά τους αλλοιώνεται. Αμέσως μετά τη προσέγγισή τους, οι πτερωτοί τερμίτες αποβάλλουν τις πτέρυγες τους αποκόπτοντας τες. Οι κομμένες πτέρυγες που συγκεντρώνονται στα σημεία προσγειώσεως του σμήνους, αποτελούν χρήσιμη ένδειξη παρουσίας τερμιτών. Σε πολλά ειδή τερμιτών π.χ. Reticulitermes, το θηλυκό άτομο αφήνει μια φερομένη ώστε να ελκύει τα άρρενα. Κατά τη συνάντηση που ακολουθεί είναι δυνατόν δεύτερο και τρίτο άρρεν να ακολουθεί το ζεύγος και όλη η εικόνα να θυμίζει συρμό τρένου. Η ακολουθία αυτή κινείται πάνω από μια ώρα, μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη θέση για καταφύγιο. Αναλόγως του είδους του τερμίτη, το ζεύγος αναπαραγωγικών ιδρύει μια νέα αποικία, σκάβοντας ένα μικρό θάλαμο στο έδαφος ή στο ξύλο. Οι υπόγειοι τερμίτες βρίσκουν ένα αρκετά μαλακό κομμάτι εδάφους ή καμία ρωγμή του κοντά σε ξύλο και υγρασία. Οι τερμίτες ξηρού ξύλου εκμεταλλεύονται σχισμές ή ρόζους. Το άνοιγμα του θαλάμου σφραγίζεται και γίνεται η σύζευξη. Έκτοτε το ζεύγος παραμένει στο έδαφος ή μέσα στο ξύλο για το υπόλοιπο της ζωής του, έρχεται σε σύζευξη πολλές φορές και αποτελεί το βασιλιά και τη βασίλισσα της μέλλουσας αποικίας τερμιτών.

Τα αυγά των τερμιτών είναι διαφανή με ωοειδές σχήμα και τοποθετούνται σε σωρούς. Μετά την εκκόλαψη, οι λεύκες προνύμφες ή ατελή έντομα τρέφονται με εύπεπτες ουσίες από το σώμα των πρωτευόντων αναπαραγωγικών και αργότερα γίνονται ικανά ώστε να τραφούν με ξύλο. Τη διατροφή των νεαρών τερμιτών αλλά και του βασιλικού ζεύγους αναλαμβάνουν οι εργάτες.

Τροφικές προτιμήσεις

Το κύριο θρεπτικό συστατικό των υλικών που καταναλώνουν οι τερμίτες είναι η κυτταρίνη, το πιο κοινό οργανικό συστατικό στη φύση. Έτσι, κάθε υλικό φυτικής προέλευσης μπορεί να αποτελέσει τη τροφή του: ζωντανό και νεκρό ξύλο, κλαδιά, ρίζες, χόρτο, φυτικά υπολείμματα, χαρτί, χαρτόνι, μοριοσανίδες (Novopan) καθώς και διάφορα βαμβακερά ή φυτικής προέλευσης υφάσματα.

Τρώγοντας το ξύλο οι τερμίτες αποσχίζουν λεπτά τμήματα με τις γνάθους τους χωρίς να τα απομακρύνουν. Τα καταπίνουν και τα αποθηκεύουν στο στόμαχο τους για πέψη, από όπου και μοιράζονται με τους συγκάτοικους μέσω τροφάλλαξης.

Οι υπόγειοι τερμίτες προτιμούν το μουχλιασμένο από το υγιές ξύλο, το υγρό από το στεγνό και το εύπεπτο στεγνό εαρινό από το σκληρότερο θερινό ξύλο, το οποίο αφήνουν ανέπαφο. Οι τερμίτες ξηρού ξύλου τρέφονται τόσο με εαρινό όσο και με θερινό ξύλο. Υπάρχει μια σχετική προτίμηση στο σομφό σε συγκέντρωση με το εγκάρδιο ξύλο λόγω της ύπαρξης περισσότερου άμυλου και ζαχάρων και λιγότερης δύσπεπτης λιγνίνης και αντιτερμιτικών ουσιών στο πρώτο. Όμως, οι τερμίτες μπορούν να καταστρέψουν αρκετά μη κυτταρινούχα υλικά όπως: γύψο, ασβεστοκονίαμα, μαρμαροκονία, πλαστικά μονωτικά, καουτσούκ ακόμη και υπόγεια καλώδια, προκείμενου να βρουν ξύλο.